Op social media zie je de uitspraak ‘dit kan geen toeval zijn’ regelmatig langskomen wanneer er iets gebeurd is dat wél heel toevallig lijkt te zijn. Nét nu X gebeurt, gebeurt er elders Y. Er moét haast wel een verband zijn tussen die twee. Maar… soms kan iets simpelweg wél toeval zijn, toevallig.
Veiligheidsdienst in Qatar vermoord kritische journalist
De Amerikaanse voetbalverslaggever Grant Wahl vond plotseling de dood op de perstribune tijdens de WK-interland tussen Nederland en Argentinië. Kort daarvoor was hij opgepakt in Qatar vanwege zijn steunbetuiging aan de LGBTQI-gemeenschap. Op zijn Twitteraccount toont hij na vrijlating een selfie met regenboog T-shirt. Een simpele optelsom deed mij al snel denken: ‘Dit kan geen toeval zijn.’ Dit werd nog eens versterkt door de uitspraak van Wahls homoseksuele broer Eric, die zij dat de dood van Wahl niet zo maar gebeurd kon zijn.
Qatar + LGBTQI + regenboogshirt + journalist + opgepakt + plotselinge dood + uitspraak broer = het kan geen toeval zijn = moord door veiligheidsdienst door Qatar.
Maar het kan geen toeval zijn kan dus wél toeval zijn. Want de simpele optelsom die ik deed, was niet gebaseerd op feiten. Er lag een patroon voor mij welk ik aanvulde met het meest logische wat er in mijn hoofd opkwam. Want ja, dacht ik, zoiets gebeurt natuurlijk niet zomaar allemaal. Dit kan toch geen toeval zijn? Het klopt niet! Tegelijkertijd kwam mij dit ook goed uit, want ik baalde ervan dat het WK in een land als Qatar gehouden werd.
Later bleek dat Wahl overleed aan een aneurysma aan zijn aorta. Eén van zijn slagaderen was wijder dan normaal en scheurde. Eigenlijk stom toeval, dat dit precies op het WK gebeurde waarop hij gearresteerd was. Kortom: het kan toeval zijn.
De butler heeft het gedaan
Nog zo’n geval. Het is 1983. Een oudere, rijke, dame (Dorothea van Wijlick) trouwde met haar 33 jaar jongere butler (Dick van Leeuwerden) zodat hij haar erfgenaam zou worden. Zes weken later overleed ze in het bijzijn van de butler. De butler werd beschuldigd van moord. Hij zou haar een dodelijke mix van alcohol en pillen gegeven hebben. En hij bleek ook nog eens homoseksueel te zijn. De rechercheurs die hem ondervraagden hadden hun conclusie klaar. Want ook deze optelsom was eenvoudiger dan 1+1. Er volgde een klassieke good-cop/bad-cop ondervraging, waarbij de butler en andere getuigen woorden in de mond werden gelegd. Ook stelde de patholoog-anatoom Zeldenrust vast dat mevrouw van Wijlick was vergiftigd. Van Leeuwerden werd veroordeeld voor 12 jaar gevangenisstraf.
Later bleek dat het wél toeval was. De dame in kwestie was alcoholist en overleed volgens vele experts niet aan alcohol en pillen, maar aan een hartstilstand. Achteraf bleek Zeldenrust ook nog eens heel slechthorend te zijn. Hierdoor verstond hij een belangrijke uitslag verkeerd. Stom toeval.
Soms zijn we geneigd onze eigen conclusies te trekken. Onze hersenen zien een patroon en vullen dat patroon automatisch aan. Vervolgens zie je alleen nog dingen die bevestigen wat je al dacht: de confirmation bias. “Zie je wel, de butler heeft de glazen waarmee hij de oude dame iets toediende meteen afgewassen! Dat is niet pluis!” Niet alles is logisch. En soms is iets gewoon simpelweg toeval.
Achter een impactvolle gebeurtenis kan ook iets kleins zitten
Ook zijn we geneigd om achter een impactvolle gebeurtenis iets groots te zoeken. Zoals bij de moord op John F. Kennedy. Impactvol, omdat hij de president van de Verenigde Staten van Amerika was. Om die reden moét er wel iets groots achter zitten; een complot waar vele partijen mee van doen hebben. Dit kan geen toeval zijn! De documenten zijn net vrijgegeven, dus misschien blijkt het inderdaad één groot complot te zijn. Maar de moord op Kennedy is uitgevoerd door één man met één geweer en drie kogels. Het zou zomaar een eenmansactie geweest kunnen zijn.
We zoeken een verklaring
We zijn steeds op zoek naar verklaringen voor soms onbegrijpelijke dingen die om ons heen gebeuren. Want hierdoor worden dingen eenvoudiger. Soms blijkt zo’n verklaring later ook te kloppen. Maar soms ook niet. De wereld is nu eenmaal complex en zit niet altijd logisch in elkaar.
Nadat ik er achter kwam dat ik zelf een onjuiste verklaring had bedacht voor de dood van journalist Wahl in Qatar, heb ik het voorgenomen om niet zomaar meer direct conclusies te trekken op basis van mijn eigen logica. En die conclusie zet ik al helemaal niet op social media. Ook probeer ik bewust te zijn van mijn eigen wishful thinking. Het paste beter in mijn verhaal als Wahl was was vermoord, zodat ik anderen kon vertellen hoe slecht het in Qatar is. Maar de waarheid past niet altijd in mijn straatje.
Kan iets bijna niet anders? Kan het geen toeval zijn? Dan zou het best wel eens toeval kunnen zijn.
