Polarisatie, oftewel wij-zij denken, is van alle tijden en komt overal voor. Op de werkvloer, in het stadion, op straat en natuurlijk ook online. In tijden van een pandemie, een oorlog of verkiezingen laait de polarisatie op. In de Hardverzachtcast spraken we met Otto Kamsteeg, een professional op het gebied van social impact, over dit onderwep en zochten naar het antwoord op de vraag: wat moeten we met online polarisatie, zoals op social media en chat-apps?
Polarisatie is meer dan een conflict
Polarisatie ontstaat vaak naar aanleiding van een conflict. Op het moment dat er ervaringen of beelden (ook wel gedachtenconstructies genoemd) bovenop worden geplakt noemen we het polarisatie. Een voorbeeld: een conflict kan een gevecht zijn op een schoolplein. Wanneer er daarna beelden opgeplakt worden zoals: ‘Het is wéér iemand uit Charlois die het gevecht begon’, start het wij-zij denken.
Van: mensen in beweging krijgen naar: ongezonde polarisatie
Kamsteeg geeft aan dat polarisatie nodig is om beweging te krijgen. Het is soms nodig dat mensen zich ergens voor of tegen uitspreken en duidelijk stelling nemen. Bijvoorbeeld: zonder polarisatie was het vrouwenkiesrecht nooit van de grond gekomen. Polarisatie is dus niet per definitie slecht.
Maar is er is soms ook sprake van ongezonde polarisatie. Het kan zover komen dat twee kampen alleen nog maar pijlen op elkaar aan het schieten zijn. Dan loop je vast. Feiten doen er dan niet meer toe. Kamsteeg: “De ratio doet er dan niet meer toe. Het is alleen nog maar gevoelsdynamiek. Dit is één van de indicatoren van ongezonde polarisatie”
Polarisatie kent verschillende rollen
Kamsteeg haalt het boek ‘Polarisatie’ aan van Bart Brandsma. Hierin staat een model dat aan de hand van een aantal rollen beschrijft hoe polarisatie werkt. Kamsteeg legt in de podcast een aantal rollen uit, waaronder de pusher, de joiner en het stille midden.
Een belangrijke rol speelt de pusher. Dit is een persoon met een zeer uitgesproken mening. Vaak zijn dit zichtbare personen, die roepen dat het zo niet langere kan. Tegenover de pusher staat meestal een tegenpool, een andere pusher die het tegeonvergestelde beweert. Ze hebben belang om tegenover elkaar te staan, omdat dit hun eigen positie versterkt.
De druk wordt nu op anderen gelegd: je wordt bijna gedwongen een keuze te maken. Voor de pushers staan de mensen op het spel die nog geen positie hebben gekozen. Kamsteeg: ” Een voorbeeld van een paar jaar geleden waren Pechtold en WIlders. Ze wilden graag tegeover elkaar staan om hun punt te maken. Het doel: stemmen krijgen van de groep die nog geen keuze gemaakt had.”
Joiners kiezen positie, ze maken een keuze. Dit kan zijn door middel van een stem, een uitspraak en ook door gedrag op social media. Het is natuurlijk dat men een keuze maakt, men wil graag ergens bijhoren. Joiners gebruiken vaak een disclaimer: ‘Ik ben het niet altijd met hem eens, maar hij heeft hier wel een punt.’ Op die manier laten ze zich niet zo extreem uit als de pusher, maar steunen de pusher wel.
Het stille midden is minder zichtbaar en laat zich minder horen. Deze mensen kunnen onverschilig zijn, maar vaak is dit juist niet zo. Dan is men juist betrokken en is nuance een belangrijke drijfveer. De pusher wil dat het stille midden een keuze maakt: voor of tegen.
Er worden op die manier steeds uitspraken gedaan over de andere groep, die niet per se waar hoeven te zijn. Kamsteeg: “Er worden voortdurend stempels gedrukt. Gedachtenconstructies worden op feitjes geplakt.”
In de podcast ‘De Hardverzachtcast’ bespreekt Kamsteeg ook de rol van bruggenbouwer. Lees ook het boek van Bart Brandsma voor een uitgebreide uitleg over het polarisatiemodel.
Brandstof
Een vuurtje brandt beter als je er een beetje spiritus opgooit. Social media is de ultieme brandstof voor polarisatie. “Het is makkelijk om op de uitnodiging van polarisatie in te gaan op social media,” zegt Kamsteeg. Met een like of door het delen van een bericht gooi je eenvoudig olie op het vuur. En de druk is groot: je moet kiezen. Als je geen vlaggetje bij je naam zet, of je avatar niet aanpast, dan maak je kans dat je hierop wordt aangesproken. ” Het gaat niet meer om rapporten, onderzoeken of feiten. Je moet je moreel uitspreken. Voel je je voor of tegen?” zegt Kamsteeg. “Hoe meer je positie kiest, hoe moeiijker het is om naar anderen te luisteren. We houden daarom vast aan ons gelijk.“
5 tips tegen online polarisatie
Tip 1: Wees bewust van welke rol je speelt
“Pusher, joiner of midden. Het is goed om te weten welke rol we soms zelfs spelen. Als we hier bewust van zijn, dan kunnen we beter bepalen hoe we reageren. Welke emotie hebben we en is die terecht? Is het een gedachten constructie? Klopt deze constructie? Is het waar wat ik zeg? Deel ik stempels uit?” zegt Kamsteeg. “Vind je iets echt? Is het gebaseerd op feiten? Stap erin! Twijfel je? Ga je misschien iets zeggen waar je niet helemaal achter staat? Neem dan een stapje terug.“
(lees hieronder verder voor Tip 2)
De tips tegen online polarisatie komen uit onze podcast ‘De Hardverzachtcast’. In aflevering 4 van de Hardverzachtcast sprak Stéphan Lam met Otto Kamsteeg, een professional die maatschappelijke problemen oplost. Polarisatie komt hierbij vaak aan de orde.
Tip 2: Ga op zoek naar het vraagstuk
De kunst is volgens Kamsteeg om niet zomaar in een frame te stappen. Hij refereert aan een uitspraak van Brandsma: “Stellingen nodigen uit om positie te kiezen, vraagstukken nodigen uit tot verbinden.” In plaats van ‘ben je voor of tegen media?‘ kun je volgens Kamsteeg er ook een vraagstuk van maken. Bijvoorbeeld: ‘Hoe zijn we in de media omgegaan met corona?’ In plaats van roepen dat de media onbetrouwbaar zijn, nodigt een vraagstuk uit tot een gesprek en verbinding. Kies daarom niet voor een stelling, maar ga op zoek naar het achterliggende vraagstuk.
Tip 3: Luister naar een ander en stel je mening bij
“Durf ook te luisteren naar anderen en durf je mening ook aan te passen,” zegt Kamsteeg. Dit is niet makkelijk, Kamsteeg vult aan:”hoe dichter het onderwerp zit bij mijn morele waardes (dus wat ik belangrijk vind), hoe moeilijker ik het is om te luisteren naar anderen. Dit vraagt wilskracht. Ga eens langs je eerste reflexen en oordelen. Waarom schrijf ik iemand weg?“
Tip 4: Kijk naar de mens tegenover je
“Stop iemand niet in een hokje, maar kijk naar de mens tegenover je“, tipt Kamsteeg. Hij spoort aan om anders naar een mens te kijken. Is het een tegenstander met één tegenstrijdige mening, of een mens: een broer, een vader, een stadsgenoot? “Heb interesse in de ander, kijk langer naar elkaar. Wat bezielt de ander nu echt?” zegt Kamsteeg.
Bonustip (5): Oneens met elkaar zijn is een beginpunt
In een eerdere blog hebben we het al eens gehad over ‘Agree to disagree’, het is verleidelijk hier een gesprek mee dood te slaan. Wat als ‘Agree to disagree’ nu eens een startpunt is en geen eindpunt? Lees de blog ‘Let’s agree to disagree is geen eindpunt, maar een beginpunt‘
Wil je meer tips lezen? Lees dan ook: Wat kun jij zelf doen als polarisatie toeneemt?
Tot slot
“Langer kijken doet ontmoeten, ” zegt Kamsteeg. “Kijk naar jezelf voordat je die like plaatst, dat ene bericht deelt of wanneer je een scherpe post typt. Kijk wat langer naar de ander. Probeer er zicht op te krijgen voordat je bepaalt wat je gaat doen.” Eigenlijk: vertraag.
Luister het volledige gesprek met Otto Kamsteeg in de vierde aflevering van de Hardverzachtcast.
