Tijdens de coronamaatregelen had ik zo mijn twijfels over bepaalde keuzes van de overheid als het ging om de waarborging van privacy. Maar om eerlijk te zijn durfde ik het niet aan om hier een kritisch bericht op social media te zetten. Want ja, in welk hokje zullen mensen mij dan plaatsen? Als je naar online discussies kijkt, dan lijkt het wel of je alleen maar vóór of tegen iets kunt zijn. Dit zien we ook weer terug in de stellingnames rondom de stikstofproblematiek. Mensen zijn stellig en zijn niet bereid naar de ander toe te bewegen. Maar tussen ‘voor’ en ‘tegen’ zit een grote groep mensen die zich niet zo extreem opstelt. Er liggen kansen voor een betere online dialoog.
Voor-of tegensamenleving
Journalist Sanne Blauw schrijft hier mooi over in het artikel ‘Doe niet zo stellig!‘, dat – grappig genoeg – een hele stellige titel is. Het is te vinden op het ‘linkse’ platform De Correspondent, waar je – als je je niet zo extreem opstelt – natuurlijk geen punt van maakt.
Blauw haalt in haar stuk Kim Putters aan, die tijdens een afscheidsspeech van zijn rol als directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau zei: “Overigens hebben velen het gevoel in een voor-of-tegensamenleving terecht te komen, waarin je voor of tegen moet zijn. Of dat nu klimaatbeleid, de EU, coronabeleid of de regering is. De genuanceerde groep ertussenin – die ook gerepresenteerd wil worden – hoor je niet altijd, maar dit stille midden bestaat uit meer dan 40% van de mensen.”
Mensen komen in beweging
Het stille midden. Dit is precies de groep waar Hardverzachters zich op richt. Een groep die zich heus wel eens laat horen, maar er vaak voor kiest stil te zijn tussen al het extreme geraas van anderen op social media. Niet gek, want discussies zijn vaak polariserend van aard. Een online gesprek starten garandeert niet dat het een dialoog wordt.
Marco Derksen, ondernemer en Hoofddocent Digitale Transformatie aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen is een zoektocht gestart naar hoe de dialoog over lastige onderwerpen op Twitter oplossingsgericht kan worden. Discussies die wél ergens toe leiden. Hij doet een oproep om de dialoog terug te brengen op Twitter. Organisatiepsycholoog Hartger Wassink heeft naar aanleiding van de oproep van Derksen een spreekwolkje naast zijn naam geplaatst, waarmee hij kenbaar maakt dat hij op Twitter de dialoog wil voeren en niet uit is op polariserende discussies. Anderen, waaronder Derksen zelf, hebben inmiddels zo’n spreekwolkje aan hun profiel toegevoegd.
Een experiment
Hoewel Derksen zich op Twitter richt, zie je op andere online plekken hetzelfde fenomeen. Zoals op LinkedIn. Kees Klomp, ook actief op een hogeschool en zelfbenoemd ‘activist researcher’, deed een proef op de som. Hij plaatse een maand lang allerlei berichten vanuit verschillende emoties. De woedende Kees, de zachtaardige Kees, de positieve Kees, de narcistische Kees en ga zo maar door. Dit resulteerde in provocerende berichten, polderende berichten, polariserende berichten, positieve berichten en perspectiefgevende berichten. Natuurlijk is dit geen volwaardig onderzoek, maar een experimentje. Klomp trekt een interessante conclusie: hij ziet in massamedia met name de uitersten aan bod komen, met radicale voorstanders en radicale tegenstanders. “Verhitte meningenstrijd verkoopt”, stelt Klomp.
Gewone gesprekken krijgen niet de aandacht die ze verdienen
Je kunt het ook omdraaien. Social media verkoopt verhitting en verharding. Wael Ghonim startte tijdens de Arab Spring een invloedrijke Facebookpagina, die bijdroeg aan de revolutie. Time magazine plaatste hem hierom op een lijst met de meest invloedrijke mensen uit 2011. Maar na de revolutie heerste er verdeeldheid over wie het land moest gaan leiden. Er trad polarisatie op, een effect dat versterkt werd door algoritmes. Ghonim zag hierdoor ook de donkere kant van social media. Hij noemt dit soort algoritmes ‘mobocratic algorithms’, waar je vooral beloond wordt voor het uiten van je mening, en niet voor het aangaan van een gesprek. Gewone gesprekken krijgen niet de aandacht die ze verdienen, simpelweg omdat ze het algoritme dit geen aandacht geeft.
In onderstaande model maakt Ghonim dit duidelijk. Gelijkgestemden (in een filter bubble) geven veel likes aan een stellige mening. Of er onstaan ‘flame wars’, waar mensen beledigingen plaatsen en aanstootgevende taal gebruiken. Het algoritme beloont dit. Het goede gesprek is daarom minder zichtbaar. Eerder schreven we hier al over op Hardverzachters: “Facebook wordt stinkend rijk van jouw boze reactie. Hoe zit dat?”
Zo maak je kenbaar dat je een goed gesprek wil voeren
Als reactie op het experimentje van Klomp stelt iemand dat actief de dialoog aangaan moed vereist en dat je er geen vrienden mee maakt. En, zegt een ander, in de voor-en tegensamenleving bestaat het risico dat je met een genuanceerde bericht meteen in een voor- of tegenkamp wordt gestopt. Dit is precies waar ik bang voor was met mijn kritische blik op de waarborging van privacy tijdens de pandemie. Daar bovenop beloont het algoritme een ‘gewoon gesprek’ niet.
Dialogische houding
Betekent dat we daarom geen poging mogen doen goede online gesprekken te voeren? Natuurlijk wel! Laten we het gewoon eens doen. Door ons minder stellig op te stellen, nieuwsgierig zijn naar de ander, te onderkennen dat wij ook niet alles weten van een bepaald onderwerp, niet zomaar gaan oordelen en door bereid te zijn onze mening te wijzigen op basis van wat we leren van anderen. En ja, natuurlijk gaat dat wel eens mis. Maar het proberen is al een stap.
Als we ergens stellig in mogen zijn, dan is dat wel dat we altijd de intentie zullen hebben om een zo goed mogelijke online dialoog te voeren. Noem het een ‘dialogische houding’, die houden kunnen we hebben in face-to-face gesprekken en ook online. We hoeven niet voor of tegen te zijn. We hoeven niet links of rechts te zijn. We kunnen wel mens zijn en luisteren naar andere mensen. De intentie is al een goed begin.
