Een influencer die in Auschwitz-Birkenau poseert voor een Instagram-foto, terwijl zijn Luis Vuitton-handtas meer dan de helft van de uiteindelijke pixels inneemt. Een jonge vrouw die vrolijk danst op een TikTok-video terwijl ze op bezoek is bij haar zieke oma – alles voor de likes. Een man die op Facebook onder een bericht over de oorlog in Oekraïne reageert dat hij ‘het nu wel weet’. Met het vriendelijke verzoek of nieuwsmedia even willen stoppen met zijn timeline te vullen met oud nieuws.
Het zijn boosmakende voorbeelden van ongevoelig, egocentrisch online gedrag. Ze roepen een breed gevoelde frustratie op waar we lange tijd geen goede uitlaatklep voor hadden. Gelukkig is daar sinds vorig jaar How can I make this about me: een populair account op Instagram en Twitter dat allerlei vormen van ongepaste ijdelheid op een satirische wijze op de hak neemt. Ha! Dat zal ze leren, die narcisten staan weer even op hun plek! Is het niet bevredigend, dan op z’n minst vermakelijk en humoristisch te noemen.
Maar, helpt het shamen van dit online gedrag ook daadwerkelijk om de online wereld een beetje mooier te maken? Je zou kunnen beargumenteren van wel. Als we egoïsten maar vaak genoeg confronteren met hun gebrek aan tact en empathie, dan gaan ze misschien inzien dat het misbruiken van andermans leed voor eigen online profilering ontzettend asociaal is.
Virtue Signalling
Toch ben ik geneigd vooral de negatieve kanten van het fenomeen How can I make this about me te zien. Kijk bijvoorbeeld eens naar de vorige alinea, waarin ik een onderscheid maak tussen ‘we’ (aan de juiste kant van de morele streep) en ‘ze’ (aan de andere kant). Wat zegt dat over mij, of over ons? Wil ik – en vele volgers met mij – met mijn retweets en likes niet vooral graag laten zien dat ik absoluut niet ben zoals de mensen die door How can I make this about me aan de schandpaal worden genageld? Het is wat in het Engels Virtue Signalling wordt genoemd: het opgeheven vingertje dat mensen gebruiken om hun morele superioriteit te tonen.
De anonieme beheerder van How can I make this about me blijft hier zelf ook niet van gevrijwaard. Je zou zelfs kunnen stellen dat hij/zij bij het delen van al die voorbeelden met inmiddels zo’n 130.000 volgers geen haar beter is, en dat hij (of zij) daarmee ook vooral het eigen ego streelt. (Wie hier een opgeheven vingertje in leest, leest dat goed. Niets menselijks is mij vreemd 😉).
How can I make this about me verwijt anderen like-bejag, maar maakt zich daar zelf net zo goed ‘schuldig’ aan en vliegt in die jacht op likes regelmatig uit de bocht. Het zijn namelijk allang niet meer alleen de extreem ongevoelige voorbeelden die aan bod komen. Iemand die vertelt dat hij ’s ochtends vroeg zijn 96-jarige buurvrouw heeft geholpen na een stroomstoring? Hij moet er met naam en toenaam aan geloven. Iemand die trots vertelt over zijn ontmoeting met een bekende overleden schrijver? Gotcha!
Sociale media zonder persoonlijke verhalen?
How can I make this about me werkt met de huidige handelswijze vooral angst voor deze ego-politie in de hand. Mensen zijn bang om betrapt te worden op doodnormale menselijke eigenschappen als trots of ijdelheid. Het gevolg? We verpakken ons opschep-gedrag dan maar in valse bescheidenheid. LinkedIn staat bijvoorbeeld vol met dit soort tenenkrommende ‘humble brags’. Sociale media op hun lelijkst.
Als we niet uitkijken, maakt ontwapenende openheid plaats voor gepland effectbejag. In andere woorden: we zijn dan niet meer zozeer bezig met onze meningen, ervaringen of hoe die anderen raken, maar vooral met wat anderen daarvan vinden.
Of nog erger: we stoppen helemaal met het delen van meningen en ervaringen. Zoals journalist Johannes Visser het omschreef in zijn stuk voor Propria Cures, ook over het fenomeen How can I make this about me: “Een wereld waarin ieder ego kapot moet, is een onpersoonlijke wereld. Daarin zijn grafredes niets meer dan een verzameling gemeenplaatsen.”
Empathisch luisteren
Besef en accepteer dat trots in ons allemaal zit. Dat de behoefte om positieve persoonlijke verhalen te delen menselijk en mooi kan zijn. Maar hoe pak je dat aan, als de nekharen automatisch overeind gaan staan bij een post die op het eerste oog ordinair narcisme lijkt?
Ik zie de oplossing voorlopig vooral in empathisch luisteren. Dat houdt in dat je niet alleen luistert naar wat iemand zegt, maar echt probeert te doorgronden wat iemand bedoelt. Dat doe je bijvoorbeeld door de bekende LSD-techniek: luisteren, samenvatten, doorvragen. Zo kun je dat online aanpakken:
- Luisteren
Zin om direct in je boze pen te klimmen? Weersta de drang! Tel even tot 10, lees de tweet, bekijk de Instagram-foto of beluister het fragment nog eens goed. Wordt er echt gezegd wat je in eerste instantie dacht? Is de boodschap klip en klaar of zou de auteur er iets anders mee kunnen bedoelen? - Samenvatten
Twijfel je ook maar een heel klein beetje over de bedoeling van de ander? Probeer in je eigen woorden samen te vatten hoe jij de boodschap van de auteur hebt begrepen, en vraag in een reactie of dat inderdaad de bedoeling was. - Doorvragen
Blijkt iemand daadwerkelijk de bedoeling te hebben die jij veronderstelde, probeer je oordeel dan alsnog even uit te stellen. Vraag bijvoorbeeld door hoe iemand bij deze bedoeling is gekomen, of waarom iemand ervoor heeft gekozen een boodschap op deze manier te delen.
Let op: empathisch luisteren gaat er niet om dat je een manier vindt om het eens te zijn met de ander. Het gaat om het daadwerkelijk begrijpen van je online gesprekspartner. Dat is moeilijker dan het lijkt. We zijn nu eenmaal gewend boodschappen te interpreteren vanuit onze eigen belevingswereld, zodat we snel een mening of tegenreactie kunnen formuleren. Maar het uitschakelen of uitstellen van deze neiging heeft veel voordelen.
Wat op het eerste oog ordinair narcisme lijkt, kan dan soms een heel andere betekenis opleveren. Iemand die opschept over een goede daad? Misschien had hij wel als doel om anderen te inspireren. Iemand die vertelt over hoe hij werd geprezen door een BN’er? Misschien wilde hij wel laten zien hoe positief die BN’er over anderen spreekt.
Dat wil niet zeggen dat je alles wat krom is recht moet kunnen beredeneren. Hoe lang je ook luistert, samenvat en doorvraagt, soms is ongepaste ijdelheid gewoon ongepaste ijdelheid, of zelfs ronduit lelijk egoïsme. Maar bedenk ook dan: je hóeft dat gedrag niet publiekelijk te benoemen. De 7 checks voordat je iets post komen in elke situatie van pas.
