In deze aflevering van de Hardverzachtcast heeft Stéphan een gesprek met Tom de Bruyne over de smartphone en social media als verslavende drugs. Hoe houden algoritmes en apps ons in hun greep? En zijn er manieren om ervan los te komen? De Bruyne is daar niet optimistisch over: “Wie wil afkicken van zijn smartphone, voert een oneerlijke strijd.” Toch is er een lichtpuntje. En dat heeft alles te maken met onze hormonen.
Tom de Bruyne is eigenaar van SUE & The Alchemists en specialist in het toepassen van kennis over psychologie, beïnvloeding en overtuiging om het gedrag van mensen te veranderen. En hoewel een term als ‘gedragsbeïnvloeding’ bij sommige mensen voor een negatieve bijsmaak zorgt, ziet De Bruyne dat kennis hierover juist onmisbaar is om positieve verandering teweeg te brengen. Die verandering is volgens De Bruyne hard nodig als het gaat om de technologische drug die 89% van alle Nederlanders dagelijks bij zich draagt: de smartphone.
Hoe maakt jouw smartphone je verslaafd?
De Bruyne onderscheidt 3 niveaus waarop de massale smartphone-verslaving wordt gevoed en in stand wordt gehouden:
1. Technologisch niveau
Allereerst is er het toestel in je broekzak. Die smartphone (met alle bijbehorende apps) heeft als doel zoveel mogelijk van jouw aandacht te kapen. Hoe meer tijd jij spendeert aan apps op je smartphone, hoe meer geld ontwikkelaars verdienen, bijvoorbeeld door reclame. Daarom heeft de smartphone er alle belang bij om je continu te voeden met prikkels, om je kwaad te maken, om je af te leiden, en… je dus zo verslaafd mogelijk te maken!
2. Inhoudsniveau
Dan is er nog het inhoudsniveau: de manier waarop de content (inhoud) die je ziet, hoort en leest op je smartphone je verslaafd maakt. Vooral social media hebben daar een grote rol in. Doordat zoveel mensen actief gebruik maken van social media, kunnen apps als Facebook en TikTok elke dag talloze mini-experimentjes uitvoeren. Zo voeden ze jou met allerlei content, totdat de algoritmes precies ‘weten’ welke tweet, video of boodschap ervoor zorgt dat jij hun app langer of vaker gaat gebruiken.
Wat blijkt? We zijn niet alleen gevoelig voor content die past bij onze overtuigingen, maar ook (misschien wel juist) voor berichten die ons boos maken. Dat is de reden waarom social media er baat bij hebben om ophef te creëren en in stand te houden. Social media maken ons boos!
3. Tribaal niveau
Tot slot noemt De Bruyne het tribale niveau dat ervoor zorgt dat je hooked raakt aan je smartphone. ‘Tribaal’ slaat hier op de gebruikers zelf. De mensen die de content op social media maken, de mensen die jij volgt of jou volgen, of… misschien wel om jou zelf.
De Bruyne stelt dat vrijwel elke (politieke) auteur op social media er belang bij heeft om volgers in beweging te brengen. Ze willen je bijvoorbeeld iets laten kopen, iets laten vinden, iets laten doen of iets laten denken. En de beste manier om hiervoor jouw aandacht te krijgen (zoals bij punt 1 en punt 2 uitgelegd) is je boos te maken, je angsten uit te buiten, steeds radicalere content te maken. Omvoortdurend aandacht van jou te blijven krijgen, kiezen veel auteurs er (onbewust) voor om je deze content voor te schotelen. Daarbij helpt het niet dat auteurs ervoor kunnen kiezen anoniem te blijven. Zo blijft radicale content vaak zonder negatieve consequenties voor de auteur.
Podcast: Luister de Hardverzachtcast “Hoe worden we beïnvloed op social media?”
Wat doet smartphonegebruik met je lichaam?
De Bruyne vergelijkt deze manier waarop smartphones ons in de greep houden met ‘een mentale heroïnespuit’, en die term kiest hij niet zomaar. Het lichamelijk effect van smartphonegebruik vertoont namelijk opvallend veel gelijkenissen met een drugsverslaving.
Een belangrijk mechanisme daarin is het beloningsmechanisme in onze hersenen, wat dopamine afgeeft. Social media en smartphones maken je, net zoals drugs doen, verslaafd aan beloningen. Likes, berichtjes, leuke plaatjes, leuke video’s: telkens geven ze je kleine shotjes dopamine.
Het zijn echter ‘lege calorieën’, die ons maar zeer korte tijd bevrediging geven. Bovendien heb je er – ook zoals bij drugs – steeds meer van nodig om hetzelfde te voelen.
Hoe kick je af van je smartphone?
Wie wil afkicken van zijn smartphone en social media voert een ongelijke strijd, vindt De Bruyne. Er zijn simpelweg te veel grote, machtige partijen die belang hebben bij voortdurende ophef, radicalisering en verontwaardiging.
Zelfs als je precies zou begrijpen welke trucjes er op je worden toegepast, is het moeilijk om als individu de wedstrijd te winnen tegen een leger aan apps, AI, data scientists en gedragswetenschappers die kennis gebruiken voor kwalijke beïnvloeding. De Bruyne pleit er daarom voor om de oplossing minder in de hoek van het ‘stoppen met de smartphone’ te zoeken. In plaats daarvan zou je je moeten richten op het vullen van je tijd met activiteiten die jou veel duurzamer gelukkig kunnen maken.
Podcast: Luister de Hardverzachtcast met Tom de Bruyne: “Hoe worden we beïnvloed op social media?”
Van dopamine naar serotonine
Om dat toe te lichten keert De Bruyne weer even terug naar de lichamelijke effecten van de smartphone, en de psychologie van geluk. Geluk is lichamelijk gezien niets meer dan de afgifte van hormonen in je lichaam: dopamine, serotonine, oxytocine en endorfine.
En anders dan het genotshormoon dopamine, zijn de effecten van de andere hormonen veel inhoudelijker en langduriger. Zo geeft serotonine je een gevoel van algemeen welbehagen (het typische ‘goed in je vel zitten’) en biedt oxytocine je een gevoel van liefde en verbinding. De afgifte van die hormonen ontstaat wanneer je nieuwe kennis opdoet, dingen leert, iets creëert of wanneer je voelt dat je iets betekent voor een ander. Het zijn de momenten waarop je even het besef van tijd en ruimte vergeet en volledig geconcentreerd met een taak bezig bent. Alle psychologie van geluk vertelt je dat dit de formule is voor écht geluk.
Hardverzachters-tips van Tom:
- Investeer je tijd in dit soort ervaringen, en probeer je op die manier los te koppelen van de dopamine-brandslang. Doe kennis op, leer en heb lief.
- Veel polariserende content wordt gemaakt omdat het zonder consequenties voor de anonieme auteur blijft. Geef zelf het goede voorbeeld en deel informatie op social media altijd onder je eigen naam.
- Steek een stokje in de wielen van de ophefmachine door actief te zoeken naar mensen die een andere mening hebben dan jij. Ga mensen volgen die deze mening goed en redelijk kunnen formuleren. Zo ga je automatisch je eigen standpunten bevragen, in plaats van dat je door polariserende content verder in je eigen gelijk wordt gedrukt.
Podcast: Luister de Hardverzachtcast met Tom de Bruyne: “Hoe worden we beïnvloed op social media?”
